De in-progress review van het kabinetsbeleid toont een verontrustend beeld

2 mei 2021, van de hand van Michael Blok met input van Vicky van der Togt.

De VVD en CDA voerden in de verkiezingscampagne van maart 2021 de “don’t change a winning leader”-strategie. Premier Mark Rutte en het kabinet hebben ons tot nu toe goed door deze enorme crisis geloodst, en verdienen het om de klus af te maken, is het verhaal. Daarom noemden meerdere Kamerleden en journalisten deze verkiezingen al een “coronareferendum”. En dat was het natuurlijk ook, want de crisis is nog lang niet voorbij en de keuze van het kiezerspubliek zal bepalend zijn voor hoe ons land er de komende jaren uitziet.

En toch liet de kiezer Rutte, De Jonge en Hoekstra de teugels in handen houden. En dat is bijzonder, want hoe we ook naar het gedrag van Rutte en zijn kabinet kijken, het beleid schiet tekort. En gezien het belang van de crisis voor onze welvaart, gezondheid en rechtsstaat zou de lage kwaliteit van het coronabeleid juist tot massale ophef moeten leiden. Maar net als bij het toeslagenschandaal en het slecht informeren van de Kamer blijft die ophef uit.

Beleid en doelstellingen

De meest voor de hand liggende manier om het succes van beleid te analyseren is door het te vergelijken met zijn eigen doelstellingen. Nederland heeft nooit geprobeerd het virus te stoppen, en is in die zin succesvol. Nederland wil wel de toegang tot de zorg behouden, relatief kwetsbare mensen beschermen en de economie ontzien. Maar in de lente van 2020 was de gezondheidszorg een tijdlang grotendeels ontoegankelijk voor oudere Covid-patiënten. Ook werd de reguliere zorg grotendeels opgeschort, een situatie die vanaf oktober 2020 in wisselende mate weer geldt en een soort routine is geworden. Het beleid van slechte beschermingsmiddelen voor zorgmedewerkers en de stressvolle hoge ziekenhuisbelasting heeft ook tot veel verzuim geleid in deze beroepsgroep, wat de toegang tot de zorg verder beperkte.

Het beschermen van kwetsbare mensen is gewoon mislukt, of zelfs nooit mogelijk geweest. Bij hoge viruscirculatie komen risicogroepen juist in de vuurlinie terecht, en Nederland verloor al richting de 20.000 ouderen aan Covid. Ongeveer kwart van de bevolking heeft een verhoogde risicofactor voor Covid en moet al een jaar kiezen tussen isolatie of infectie, wat ze zelf niet als “bescherming” zullen hebben ervaren. Dit hangt natuurlijk ook samen met de langdurige weigering van het kabinet om mond-neusmaskers te verplichten in winkels, kantoren en scholen, waardoor deze locaties onnodig risico opleverden.

De economie heeft ook weinig plezier van de Nederlandse virustolerantie. De Europese Commissie voorspelt in 2021 de laagste economische groei voor Nederland, wat niet los te zien is van de langdurige controlemaatregelen die laat en slap ingrijpen tot gevolg hebben. Nederland scoort beschamend laag in internationale vergelijkingen, ook in vergelijking met onze buurlanden. Het verspreidingsbeleid werd gekozen “omdat Nederland geen eiland is”, maar onze bevolking behoort nu tot de meest geweerde mensen in Europa. De Rijksoverheid vertelt haar burgers gewoon niet het land te verlaten en vraagt buitenlanders helemaal niet te komen.

Qua sterfte staat Nederland in de Europese kopgroep, en we betreuren tientallen of honderden keren meer doden dan landen die het virus snel en serieus hebben afgeremd. Nu er effectieve vaccins zijn is het waarschijnlijk dat landen als Denemarken, Noorwegen en Finland de coronacrisis zonder “oversterfte” (statistische sterfte die aan Covid te wijten is) gaan doorkomen. Nederland staat al op 18.000 à 25.000 doden en laat dat getal vooralsnog vlot oplopen met de versoepelingen van de afgelopen weken.

Wetenschap? Waar dan?

Premier Rutte herhaalde meermaals in deze crisis te sturen op de wetenschap, maar ook daar heeft hij grote steken laten vallen. De keuze het virus te laten rondgaan in de hoop dat snelle immuniteitsopbouw de economie en kwetsbaren kan redden was al voordat deze strategie op 16 maart 2020 aankondigde eerder een gok dan wetenschap. Een beleidsmatige gok die gefaald heeft, maar ook met een lange reeks bijzondere beweringen over de wetenschap gepaard gaat. De internationale wetenschappelijke consensus over besmettelijkheid van kinderen, besmetting door zwevende microdruppels en mensen zonder klachten, en gezondheidsschade (“Long Covid”) na infectie wordt stelselmatig genegeerd of ontkend, of pas aangepast na een rechtszaak.

De lange reeks onzinnige beweringen vanuit de overheid heeft het vertrouwen in het beleid geschaad. Beweringen als “schijnveiligheid” van mond-neusmaskers, “de golf is voorbij”, “we dammen in richting nul” en “niet-risicogroepen hebben nauwelijks last van het virus” hebben zuurstof gegeven aan virusontkenners en het algemene publiek murw gemaakt als alles opeens andersom blijkt. Dat geldt ook voor de veelvuldige aanpassingen aan de routekaart die het kabinet publiceert, een gids dan feitelijk ook weer geheel wordt genegeerd bij beslissingen over versoepelingen of lockdowns.

Schade aan het maatschappelijk weefsel

Maar de grootste schade op termijn zal denkelijk komen door het feit dat de overheid de basale wens van de bevolking om beschermd te worden tegen een gevaarlijk virus niet heeft willen respecteren. Maximaal onderdrukken, dat eist ook de wet in een pandemie van een lijst-A infectieziekte. Opiniepeilingen geven consequent aan dat mensen controlemaatregelen begrijpen en wenselijk achten. Althans, begrepen en achtten, want na een jaar wazig beleid dat zichzelf ondermijnt brokkelt het vertrouwen begrijpelijk af. Grote groepen mensen negeren de regels zelfs compleet. Geweld en terrorisme tegen test- en prikfaciliteiten zijn bijna gewoon geworden.

Dergelijk geweld en grootschalig protest zijn momenteel echt uniek aan Nederland, terwijl wij normaal een kalm volkje zijn. In Italië, waar ondergetekende de pandemie uitzit, is best wat af te dingen op het beleid. Maar het contrast met Nederland is groot. De overheid is eerlijk over de scholen als besmettingshaarden, en beschermt juist kinderen uitstekend met maskers, afstand, ventilatie, tests en quarantaine. Er is politieke strijd over hoe streng de controlemaatregelen moeten zijn, maar de discussie staat in het midden van de wetenschappelijke realiteit. De bevolking begrijpt wat de doelen, afwegingen en plannen zijn. Belangen zijn helder, advies en beleid zijn gescheiden. Zo kan de pandemie de saamhorigheid juist versterken, wat in Australië en Nieuw-Zeeland het sterkst te merken is.

De saamhorigheid kan een nog grotere knauw krijgen als mensen echt gaan begrijpen dat het kabinet nooit heeft geprobeerd te voorkomen dat we allemaal besmet raken, slechts dat dat niet te snel gebeurt voor de ziekenhuiscapaciteit. Erger nog, er valt niet aan de conclusie te ontkomen dat de keuze om infecties weg van ouderen te kanaliseren, en dus richting jongeren, neerkomt op het claimen van de lichamen van onze schooljeugd. Weerloze kinderen die onder dwang van boetes en uithuisplaatsing naar onbeschermde scholen moesten en daar maar al te vaak hun leraren en ouders het ziekenhuis in hebben besmet, en vaak ook zelf beschadigd raakten. Welke ouder laat dat beleid inzinken zonder verontwaardiging?

Corruptie en belangenverstrengeling

En dan is er de belangenverstrengeling, optellend tot corruptie. We weten nu dat meerdere OMT-leden de lucratieve testmarkt voor hun eigen laboratoria hebben gehouden. Hun maatschappen hebben zelfs direct financieel geprofiteerd. OMT-lid Andreas Voss is betaald adviseur van Fieldlabs, de organisatie die wonderlijke experimenten mag doen met evenementen zonder maskers. Dubbele belangen werden niet gemeld. En onderzoekers in en rond het OMT deden onderzoek naar scholen die verdergaande besmetting vereisten terwijl ze in de media ijverden voor open onbeschermde scholen. Niet verboden, maar ook niet zuiver. Wat wel verboden is, is een miljard euro zonder Europese aanbesteding kado doen aan een schimmige stichting die nauwelijks verantwoording hoeft af te leggen en na opheffing zelf mag beslissen wat het bestuur wil doen met het overgebleven geld.

De chaos is overal

Het kabinet in de coronacrisis verdient daarom eerder woedende veroordeling dan een voldoende. Ook mensen die vinden dat het virus dan maar moet rondgaan zullen weinig goeds kunnen ontdekken aan hoe Nederland het doet. Het feit dat een (slinkende) meerderheid het kabinet competent genoeg acht om het roer vast te mogen houden is daarmee ook een aanklacht tegen de vaderlandse massamedia. Een uitstekend voorbeeld is een artikel in het AD van afgelopen maandag, waarin de situatie in Brazilië als rampzalig wordt gepresenteerd, een gevaar voor de wereld en zelfs “genocide”. Maar Nederland doet het cijfermatig relatief precies even slecht.

Een modale krantenlezer of talkshowkijker wordt zo gevoed met beeldvorming dat Nederland ongeveer doet wat andere landen doen en verstandige wetenschappelijke keuzes maakt. Het helpt niet dat alle parlementsleden het beleid in maart 2020 steunden, en momenteel eerder over elkaar heen vallen om nóg meer viruscirculatie te beloven dan verstandig op te roepen om met de vaccinatie juist richting weinig besmettingen te gaan.

En nu liggen de ziekenhuizen overvol. Dat het kabinet officieel Code Zwart uitroept is niet waarschijnlijk, dat is slecht voor het image en zou mensen voorzichtig maken, wat niet de bedoeling is in de versoepelingsfase. Er is momenteel een enorm zorgtekort, waar mensen met ook urgente en levensbedreigende aandoeningen en verwondingen niet of niet goed geholpen worden. Daarmee is het contract tussen de medische sector en het kabinet (jullie geven ons snelle heropening van de economie door groepsimmuniteit, wij geven jullie geen chaos in de ziekenhuizen) verbroken, en dat is te merken aan de veel kritischer houding van het OMT tegenover het kabinet in de afgelopen weken. De sector heeft het gehad met De Jonge, lijkt het. Nu de politiek en media nog.

Zoals de Italiaanse regering al zei: “we willen het vaccinatieprogramma niet op het spel zetten door hoge viruscirculatie”, waarbij gedoeld wordt op mutaties die de vaccins buitenspel kunnen gaan zetten. De kiezer koos op 17 maart anders, en de stemming over de motie van BIJ1 en Volt om radicaal koers te wijzigen naar juist indammen van de epidemie haalde het eind april niet. Het is wel bemoedigend dat nu SP, PvdA en het tot nu toe virustolerante GroenLinks zich hebben uitgesproken tegen veel virus, zo te zien met hulp van onze actie StopKuddeimmuniteit. Ook zal de expliciete herhaling dat groepsimmuniteit gewenst is en verspreiding van het virus beleid hopelijk de internationale druk verhogen. Dat zal niet liggen aan de Süddeutsche Zeitung, die de afgelopen weken zeer vocaal de rot in de Nederlandse politiek benoemt, en de wonderlijke snelle "heropening" met zoveel virus.